زمانی که جرایم به وجود آمد، قوانینی نیز برای جلوگیری از آن‌ها تدوین شد. یکی از این مجازات‌ها حبسهای کوتاه مدت و بلند مدت بود که بسته به نوع جرم ارتکاب شده برای مجرم تعیین می‌شود. هدف اصلی از مجازات مجرم تنبیه او و بازگرداندنش به جامعه بود. برای همین این سوال مطرح می‌شود که چه زمانی نیاز است یک فرد تحت آموزش لازم قرار بگیرد یا اینکه چه مدت زمان برای حبس او کافی است تا بتواند دوباره به عنوان فردی سالم در جامعه زندگی کند.
بر اساس قانون مجازات اسلامی، کمترین مجازاتی که برای حبس تعیین شده، مجازات 91 روز حبس تعزیری است. برای درک بهتر معنای این مجازات در ادامه به معرفی حبس تعزیری، انواع آن و مجازات‌های مربوط به آن خواهیم پرداخت.
حبس تعزیری چیست؟
در قانون مجازات اسلامی دو نوع مجازات برای جرایم در نظر گرفته شده است: مجازات حد و مجازات تعزیر. مجازات حد شامل قصاص و دیه و حد می‌شود و توسط شرع تعیین شده‌اند. اما مجازات تعزیر را قانونگذار در مورد جرائم مادون حد تعیین می‌کند.
در ماده 18 قانون مجازات اسلامی در تعریف تعزیر آمده است: «عزیر مجازاتی است که مشمول عنوان حد، قصاص یا دیه نیست و به موجب قانون در موارد ارتکاب محرمات شرعی یا نقض مقررات حکومتی تعیین و اعمال می‌گردد. نوع، مقدار، کیفیت اجرا و مقررات مربوط به تخفیف، تعلیق، سقوط و سایر احکام تعزیر به موجب قانون تعیین می‌شود.»
هر چند حدود مجازات‌های تعزیری در قانون مجازات آمده است اما مقدار و چگونگی آن با توجه به تشخیص قاضی تعیین می‌شود. همچنین مواردی مثل وضعیت روحی و روانی مجرم در حین ارتکاب جرم، شیوه ارتکاب جرم و مسائلی این چنینی در میزان و نوع مجازات تاثیر دارد.
انواع مجازات تعزیری
در قانون مجازات اسلامی، مجازات‌های تعزیری به هشت درجه تقسیم شده‌اند. شدیدترین درجه آن 1 و کمترین درجه آن 7 است. در ادامه به معرفی بیشتر این هشت درجه خواهیم پرداخت:
- حبس تعزیری درجه یک: در این نوع از مجازات تعزیر مجرم به 25 سال حبس محکوم می‌شود.
- حبس تعزیری درجه 2: مجازات حبس تعزیری درجه 2 از 15 تا 25 سال است.
- حبس تعزیری درجه 3: در این نوع مجرم به 10 تا 15 سال حبس محکوم می‌شود.
- حبس تعزیری درجه 4: مجازات حبس درجه 4 از 5 تا 10 سال زندان است.
- حبس تعزیری درجه 5: در این مجازات مجرم به 2 الی 5 سال زندان محکوم می‌شود.
- حبس تعزیری درجه 6: این موارد شامل حبس از 6 ماه تا 2 سال خواهد شد.
- حبس تعزیری درجه 7: مجازات زندان در حبس تعزیری درجه 7 از 91 روز تا 6 ماه است.
- حبس تعزیری درجه 8: مجازات اینگونه جرایم از تا 3 ماه حبس است.
بر اساس آنچه گفته شد، شدیدترین مجازات حبس تعزیری درجه یک و خفیف‌ترین آن درجه 8 است.
91 روز حبس تعزیری به چه معناست؟
همانطور که گفته شد، یکی از اهداف مهم اعمال مجازات‌های تعزیری، اصلاح بزهکار و بازگرداندن او به جامعه است. از این رو قانونگذار در اصلاحیه قانون مجازات اسلامی مصوب 1392، مجازات حبس کمتر از 91 روز را ممنوع کرده است. هر چند این ممنوعیت به صراحت در مواد قانونی ذکر نشده، اما تفاسیر قضایی موجود این مطلب را تایید می‌کنند.
طبق همین مصوبه سال 1392، جرائم عمدی که می‌تواند مجازات جایگزین حبس داشته باشد، دو دسته هستند:
- جرائم عمدی که مجازات آن‌ها یک سال حبس است. این نوع جرائم عموما شامل سه دسته می‌شوند:
الف: جرائمی عمدی درجه 8 که مجازات آن‌ها سه ماه حبس است. بر اساس ماده 65 قانون مجازات اسلامی، دادگاه مکلف است به جای حبس، مرتکب را به مجازات جایگزین حبس محکوم نماید. خواه او سابقه دار باشد یا سابقه‌ای نداشته باشد.
ب: جرائم عمدی درجه 7 که مجازات قانونی آن‌ها 91 روز تا شش ماه حبس است.
در این دسته از جرائم از مرتکب فاقد سابقه محکومیت کیفری باشد، دادگاه باید به جای حبس به مجرم مجازات‌های جایگزین حبس بدهد و نمی‌تواند او را به مجازات حبس محکوم کند.
اگر مرتکب دارای سابقه کیفری باشد و از اجرای محکومیتش 5 سال گذشته باشد، دادگاه باز هم باید به جای حبس به او مجازات جایگزین بدهد. چرا که بر اساس ماده 66 قانون مجازات اسلامی 5 سال از محکومیت وی گذشته و آثار تبعی محکومیت او ساقط شده است.
حال اگر مرتکب سابقه کیفری داشته باشد و از محکومیتش 5 سال نگذشته باشد، اگر جرم مرتکب از نوع درجه 7 باشد و او بیش از یک فقر سابقه محکومیت قطعی درجه 7 تا 5 را داشته باشد، دادگاه نمی‌تواند مجازات جایگزین حبس را برای وی تعیین کند.
ج: جرائم عمدی که مجازات آن‌ها بیش از 6 ماه تا یک سال است. در این موارد در صورتی که مرتکب سابقه کیفری ندارد، دادگاه مختار است که مجازات حبس را تعیین کند یا مجازات دیگری را برای مجرم تعیین نماید.
اما اگر مجازات مرتکب بیش از 6 ماه تا یک سال حبس باشد و همچنین دارای محکومیت کیفری باشد و از اجرای آن نیز 5 سال نگذشته باشد، قاضی نمی‌تواند مجازات جایگزین حبس را برای وی تعیین کند.
از آن جایی که حبسهای کوتاه مدت 91 روزه هیچ کدام از اهداف مجازات را که اصلاح بزهکار و حفظ امنیت جامعه است را تامین نمی‌کند، بلکه ممکن است در اثر ارتباط و معاشرت با دیگر بزهکاران تبدیل به مجرمی خطرناک شود.
قانونگذار برای این گونه جرایم مجازات جایگزین حبس تعزیری را آورده است که بیشتر مشمول مجازات‌های تعزیری درجه 7 و 8 می‌شود. البته برای جایگزین کردن مجازات حبس باید شرایطی که در بالا ذکر شده را دارا باشد.
سیاره‌ی آی‌تی