استفاده‌ی بسیار زیاد کودکان و حتی بزرگسالان از گوشی و تبلت و همین‌طور اینترنت، مثل تماشا کردن بیش از حد تلویزیون و تمرکز بیش از حد روی سرگرمی‌هایی مثل بازی‌ها، مضر است. این روزها یک گوشی هوشمند علاوه بر مقوله‌ی تماس و پیامک، دسترسی به اینترنت، اپ‌های متعدد سرگرم‌کننده و بازی‌های فراوان را پوشش می‌دهد و اگر بی‌دقتی کنیم ممکن است ساعت‌ها زمان مفید را برای موارد غیرمفید صرف کنیم و از کارهای اصلی مثل ورزش و طبیعت‌گردی و مطالعه‌ی موضوعات آموزشی و ... باز مانیم. همه چیز حتی امور مثبتی مثل ورزش می‌بایست طبق برنامه‌ای مشخص و روشن پیگیری شود.
در این مقاله به نکات مفید و کاربردی برای کنترل میزان استفاده‌ی کودکان از گوشی‌ها و تبلت‌ها که بسیار پرکاربرد و توانمند شده‌اند، می‌پردازیم.
متعادل رفتار کنیم، محدودیت شدید نتیجه‌ی عکس می‌دهد
یک بررسی آماری جالب که در سال ۲۰۱۶ انجام شده نشان می‌دهد که والدین به طور متوسط در سن ۱۰ سالگی برای کودکان اولین گوشی یا تبلت‌شان را می‌خرند. شاید برخی افراد برای تماس و ارتباط با کودک گوشی خریداری کرده‌اند اما جالب است بدانید که در همین بررسی مشخص شده که نیمی از کودکان تا قبل از سن ۱۲ سالگی در یکی از شبکه‌های اجتماعی مثل فیس‌بوک و توییتر و ... عضویت داشته‌اند. بله، قطعاً سن دسترسی به گوشی و شبکه‌های اجتماعی و ... پایین آمده است، اما آیا این یک گام مثبت در شکل‌گیری شخصیت کودکان است؟
به نظر می‌رسد که نظر والدین منفی است. نشریه‌ی روییترز در یک مقاله‌ی جالب به این موضوع اشاره کرده که تقریباً یک سوم خانواده‌ها درگیر بحث و جدل‌های روزانه پیرامون میزان استفاده از وسایل هوشمندی مثل گوشی و تبلت هستند. به نظر می‌رسد که حداقل یک سوم والدین نگاه منفی نسبت به استفاده‌ی بیش از حد دارند و در حقیقت ممکن است این طرز تفکر تمام والدین باشد.
محدودیت‌ها معمولاً ناخوشایند هستند و بهترین کار این است که والدین به تناسب سن و وضعیت کودک، رفتار کنند. به عنوان مثال اگر کودکی مرتباً می‌خواهد ویدیوهای آموزشی را تماشا کند، بهتر است والدین محدودیت زمانی استفاده از گوشی را کمتر کنند، یا اگر کودکی به فعالیتی ورزشی علاقه‌مند است، احتمالاً ضرری متوجه وی نیست و بد نیست به کودک آزادی بیشتری داد.
برخی والدین سخت‌گیری شدیدی دارند و به کلی استفاده از گوشی را منع می‌کنند ولیکن با این رفتار عجیب، شخص عقده‌های درونی و کمبودها را سرکوب می‌کند تا زمانی که ناگهان محدودیت‌ها برداشته می‌شود و دو مشکل اساسی به وجود می‌آید: شخص به کلی با تکنولوژی روز غریبه است و از طرفی ممکن است با استفاده‌ی بسیار شدید به جبران گذشته بپردازد. هر دو مشکل به راحتی قابل‌حل نیستند و بهتر است از ابتدا رفتار والدین متعادل باشد.
هر فرزند از گوشی به شکل متفاوتی استفاده می‌کند
گوشی از نگاه کودکان و نوجوانان، وسیله‌ای امنیتی است. استفاده از واژه‌ای مثل اعتیاد انتخاب خوبی نیست چرا که رفتار کودکان در استفاده از وسایلی مثل گوشی متفاوت است، برخی نمی‌توانند به خوبی خود را کنترل کنند و برخی کنترل بیشتری روی عادات استفاده‌ی خود دارند. همین تفاوت در بزرگسالان نیز دیده می‌شود. به عنوان مثال برخی بزرگسالان کنترلی روی پرخوری خویش ندارند و مشکلات بعدی برایشان ایجاد می‌شود و همین‌طور در مصرف دخانیات و مشروبات الکلی.
روش صحیح کنترل این است که در نقش چوپان ظاهر شویم و گله را هدایت کنیم. اگر با استفاده از لغاتی مثل اعتیاد و ... راه و رسم زندگی کودک را به تمسخر بگیریم، معمولاً نتیجه‌ی خوبی حاصل نمی‌شود و شاید وضعیت وخیم‌تر شود. بهتر است با آرامش بیشتر و از نزدیک به بررسی شرایط و کنترل رفتار کودک بپردازیم.
در سنین مختلف می‌توان برنامه‌ی مشخصی برای میزان استفاده از وسایلی مثل گوشی در نظر گرفت که قطعاً بسته به شرایط و وضعیت کودک انعطاف‌پذیر است.
کودکان ۰ تا ۶ ساله را مانیتور کنید و محدودیت‌های زیادی تصویب کنید
برای کودکانی که کمتر از ۶ سال سن دارند، چیزی به اسم گوشی هوشمند چندان مفید نیست اما صبر کنید! برخی اپلیکیشن‌های آموزشی و استریم محتوایی مثل ویدیوهای آموزشی نیز برای کودکان وجود دارد. نمی‌توان با قاطعیت کودکان را از آشنایی با گوشی هوشمند منع کرد. بهتر است تصمیم‌گیری را به کودک بسپاریم که آیا بازی کردن با اسباب‌بازی‌های واقعی را بیشتر می‌پسندد یا تماشای ویدیوهای سرگرم‌کننده و حتی ویدیوهایی که در باب درست کردن عروسک‌ها و کاردستی‌های جالب بحث می‌کنند. می‌بایست ویدیوهایی که کودک تماشا می‌کند را از نزدیک بررسی کنیم و محتوای منفی را کنار بگذاریم. حتی می‌توان محتوای سرگرم‌کننده و جالب را به عنوان جایزه‌ای برای کارهای خوب کودک در نظر گرفت تا مایه‌ی تشویق وی به امور مثبت شود.
برخی کودکان حتی در سن کمی مثل ۴ سالگی هم دوست ندارند برایشان اسباب‌بازی‌های ساده‌ای که دیگران را سرگرم می‌کند، را جعبه‌گشایی کنیم و در مقابل دوست دارند ویدیوهای آموزشی تماشا کنند تا جنبه‌ی خلاقیت ذهنی‌شان ارضاء شود. بنابراین میزان تماشای محتوا و کار با اپلیکیشن‌های مخصوص کودک را به تناسب روحیات کودک محدود کنید. محدودیت کمتر از ۱ ساعت منطقی به نظر می‌رسد.
نکته‌ی بسیار مهم این است که کودکان برخی امور را نه با گفتار بلکه با مشاهده‌ی رفتار دیگران یاد می‌گیرند. بنابراین نباید حین صرف غذا یا رانندگی از گوشی استفاده کرد چرا که کودک همین رفتار را در پیش می‌گیرد و در هر زمان و مکانی دوست دارد از گوشی خویش استفاده کند.
کودکان ۶ تا ۱۲ ساله: اهمیت گوشی زیاد است، از نزدیک نظاره کنید
تقریباً در این محدوده‌ی سنی برای کودک گوشی مجزا خریداری می‌شود و کودکان نیز در همین سنین متوجه اهمیت وسایل هوشمند اطرافشان می‌شوند و برخی علاقه‌ی شدیدی به وسایلی مثل گوشی و تبلت پیدا می‌کنند. بنابراین نقش والدین می‌بایست تغییر کند. در این سنین نمی‌توان مثل پلیس همیشه در صحنه عمل کرد بلکه یک مشاور و ناظر همیشگی، نقش جذاب‌تری برای والدین است. در اواخر دوران ۱۰ سالگی، کودک خواه یا ناخواه به ارتباطات جمعی علاقه‌مند می‌شود و اگر گوشی در اختیار داشته باشد، در یک یا چند مورد از شبکه‌های اجتماعی که این روزها بسیارند، عضو می‌شود.
مشکل اساسی در این محدوده‌ی سنی این است که عادات استفاده‌ی غلط شکل می‌گیرد. به همین علت است که می‌بایست در مواقع و مکان‌های خاص، محدودیت‌های شدیدی در نظر گرفت اما در مقابل زمان‌هایی نیز برای آزادی استفاده باقی گذاشت. به عنوان مثال استفاده از گوشی سر میز غذا ممنوع است! استفاده از شبکه‌های اجتماعی و بازی‌های آنلاین تنها پس از انجام تکالیف درسی مجاز است و مواردی از این قبیل.
برای نظارت و کنترل بهتر است از روش‌های پیش‌گیرانه استفاده کنید و به عنوان مثال در تنظیمات مرورگرها و یا تنظیمات کانکشن اینترنت، محدودیت‌هایی اضافه کنید که کودک به وب‌سایت‌های خاص دسترسی نداشته باشد و از طرفی ساعت‌های استفاده از اینترنت را کم کند. در سیستم عامل‌های مختلف می‌توان از اپلیکیشن‌های کنترلی نیز استفاده کرد، هر چند استفاده از این روش برای کودکان کم‌سال‌تر توصیه می‌شود.
۱۲ الی ۱۸ سالگی: در سخت‌ترین دوران، نزدیک‌ترین شخص باشید
دوران نوجوانی سخت‌ترین دوران است و سلیقه‌ی کودکان نیز تنوع زیادی دارد. در این دوران کمتر کودکی به وسایل هوشمند علاقه نشان نمی‌دهد و می‌توان گفت که هر کودکی دوست دارد گوشی خاص خود را داشته باشد. به هر حال بخشی از این علاقه‌ی شدید به این علت است که دوستان و هم‌کلاسی‌ها همه گوشی دارند! همراه شدن با اجتماعی و زندگی اجتماعی بدون وجود وسایل ارتباط جمعی مثل گوشی ممکن نیست.
از طرفی باید درک کرد که وجود گوشی ضروری است. حتی حین طبیعت‌گردی و ورزش هم کودک می‌خواهد عکسی خاطره‌انگیز داشته باشد و بدون وجود گوشی شخصی، چه می‌توان کرد؟
در این سنین روحیه‌ی کاوش‌گری نوجوانان شبیه کودکان خردسال است و می‌خواهند به سرعت با ناشناخته‌های پیرامون آشنا شوند. در میان ناشناخته‌ها مواردی ویژه‌ی بزرگسالان نیز وجود دارد که بهتر است کودک همچنان با فاصله آنها را دنبال کند. اپلیکیشن‌های چت مثل اسنپ‌چت و تلگرام یکی از راه‌های کشف ناشناخته‌ها هستند و متأسفانه نمی‌توان کنترل زیادی در این عرصه اعمال کرد. تصویب کردن محدودیت‌ها مشکلی را حل نمی‌کند چرا که کودکان راه دور زدن محدودیت‌ها را به هم یاد می‌دهند و به علاوه محدودیت شدید به معنی جدا کردن کودک از زندگی اجتماعی است.
مشکل بزرگ دیگر در دوران نوجوانی پدیدار می‌شود. کودکان به محتوای آنلاین توجه بسیار زیادی دارند و ساعت‌ها در مورد آن فکر می‌کنند و حتی در ارتباطات دوستانه هم زمان زیادی صرف بحث و گفت‌وگو در مورد شخصیت‌ها، داستان‌ها و بازی‌های آنلاین می‌شود.
شاید بهترین روش مقابله با تمرکز روی محتوای آنلاین، بارز کردن دیگر جذابیت‌های فضای دیجیتال و غیردیجیتال باشد که طبعاً کار دشوار و وقت‌گیری است. والدینی که به وضعیت آینده‌ی کودک اهمیت می‌دهند، می‌بایست برای تعلیم دادن و شناخت موضوعاتی که ممکن است برای کودک جذاب باشد، وقت صرف کنند. برخی والدین تصور می‌کنند که با جست‌وجو کردن سابقه‌ی مرورگر، بررسی چت و گفت‌وگوهای کودک و اموری از این دست می‌توان همه چیز را کنترل کرد اما در حقیقت کودکان سریعاً راه چاره را پیدا می‌کنند و محدودیت‌ها را پشت سر می‌گذارند. حتی می‌توان به علاقه‌مندی‌های کودک که جنبه‌ی منفی ندارند، اهمیتی بیش از هر زمانی دیگری داد. به عنوان مثال اگر کودک به موسیقی و نواختن ساز علاقه‌مند است، آن را در دوره‌های آموزشی ثبت نام کنیم و خود نیز با علاقه به پیگیری پیشرفت وی بپردازیم.
یادمان باشد که در پیگیری پیشرفت کودک، گوشی‌های هوشمند امروزی مفیدترین ابزار هستند و لزوماً نباید از گوشی‌ها و گجت‌های دیجیتال به عنوان وسایلی که شخص را تنبل و بی‌استعداد و ... تربیت می‌کند، یاد کرد.
خود شما چقدر از گوشی استفاده می‌کنید؟
در نهایت به موضوعی می‌رسیم که در ابتدا اشاره شد: بزرگسالان هم گاهی بیش از حد از گوشی و تبلت و کامپیوتر و ... استفاده می‌کنند. اگر فکر کنیم که شخصیت ما شکل گرفته و تغییرناپذیر است و همین‌طور اینکه تمرکز روی گوشی بلامانع و نامحدود است، اشتباه بزرگی کرده‌ایم. حتی بزرگسالان هم می‌بایست در امور روزمره تعادل داشته باشند.
بهتر است استفاده از وسایل هوشمند در ساعاتی که خانواده دور هم جمع شده را کمتر کنیم و حتی‌الامکان از وسایل و محتوایی استفاده کنیم که برای خانواده مفید باشد، مثل یک برنامه‌ی تلویزیونی که با هدف بهبود ارتباطات افراد خانواده طراحی شده است.