عکاسی لنز آزاد یا Free lensing به این معنی است که حین عکاسی لنز را از دوربین جدا کنیم و آزادانه از آن استفاده کنیم. نتیجه این است که پرسپکتیو و بخشی از تصویر که در فوکوس است و کاملاً واضح دیده می‌شود، تغییر می‌کند. به عبارت دیگر یکی از روش‌های جالب عکاسی این است که لنز را از بدنه‌ی دوربین جدا کنیم و جلوه‌های بصری جالبی ایجاد کنیم.
ممکن است کمی نور به داخل دوربین نشت کند و ممکن است ترکیب‌بندی عناصری که در فوکوس و خارج از فوکوس هستند، جذابیت زیادی داشته باشد. به همین علت است که هر عکاسی مبتدی باید عکاسی لنز آزاد را آزمایش کند. با لنز آزاد می‌توان پدیده‌ی Tilt-shift که در اثر چرخش و جابجایی لنز ایجاد می‌شود و پرسپکتیو اجسام طولانی مثل ساختمان‌های بلند را خنثی و در عین حال بخش‌هایی از عکس را Blur یا تار می‌کند، تجربه کرد.
در ادامه به اصول عکاسی لنز آزاد می‌پردازیم و چند نمونه تصویر جالب را بررسی می‌کنیم. با ما باشید.
این تصویر حاصل عکاسی به روش Tilt-shift است. بخشی از تصویر در فوکوس است اما نقاط دیگر که ممکن است نزدیک یا دور باشند، تار می‌شوند. در نگاه اول ممکن است بیننده تصور کند که مرکز عکس به دوربین نزدیک‌تر بوده و عکاسی با عمق میدان کم صورت گرفته است اما در حقیقت اینگونه نیست.
در حالت عادی برای عکاسی تیلت-شیفت به لنز گران‌قیمت و متفاوتی نیاز داریم و یا باید از روش‌های ویرایش تصویر در فتوشاپ و دیگر نرم‌افزارها استفاده کنیم، اما اگر لنز را از بدنه‌ی دوربین جدا کنیم، چرخاندن و همین‌طور جابجا کردن آن امکان‌پذیر می‌شود و به این ترتیب می‌توان با هزینه‌ای کمتر و بدون نرم‌افزار، عکاسی تیلت-شیفت را عملیاتی کرد.
قبل از توضیح روش کار بهتر است با عکاسی تیلت-شیفت و ویژگی‌های آن آشنا شویم.
عکاسی به روش Tilt-shift چیست و چگونه پرسپکتیو از بین می‌رود؟
قبلاً در مورد افکت بوکه و بلور (Blur که تلفظ صحیح آن بلِر است) کردن پس‌زمینه صحبت کردیم:
اما در عکاسی Tilt-shift از روش تنظیم دیافراگم و فوکوس استفاده نمی‌شود بلکه لنز کمی از دوربین دور می‌شود و به سمتی جابجا می‌شود و در عین حال کمی می‌چرخد.
به چند نمونه عکس جالبی که با این روش گرفته شده توجه کنید:
و این سه مورد جالب با تیلت-شیفت مورب:
عملکرد لنزهایی با قابلیت شیفت یا Shift Lens
ابتدا اثر جابجایی لنز یا Shift را بررسی می‌کنیم. در لنزهایی با قابلیت جابجایی، می‌توان پرسپکتیو را خنثی کرد! اما چگونه؟ به سه تصویر و توضیحات زیر توجه کنید:
- حالت اول حالتی است که دوربین را چرخانده‌ایم و به سمت پایین ساختمان گرفته‌ایم و بخشی از سازه از کادر خارج شده است. در این حالت خطوط عمودی موازی دیده می‌شوند چرا که در گوشه‌ی تصویر هستند.
- حالت دوم حالتی است که دوربین را به سمت ساختمان گرفته‌ایم و تمام سازه در تصویر است اما پرسپکتیو نیز با توجه به غیرموازی بودن خطوط عمودی، کاملاً محسوس است.
- حالت سوم حالتی است که دوربین را چرخانده‌ایم تا خطوط موازی شوند و در عین حال برای اینکه سازه کاملاً در دید باشد، لنز را به بالا جابجا کرده‌ایم. به عبارت دیگر لنز شیفت به بالا دارد تا موازی بودن خطوط حفظ شود و در عین حال تمام سوژه در کادر قرار گیرد.
در این روش پرسپکتیو کمتر می‌شود یا به کلی از بین می‌رود. به عنوان مثال در تصویر زیر خطوط عمودی ساختمان‌ها به نظر کاملاً صاف و موازی از پایین به بالا حرکت کرده‌اند در حالی که اگر این عکس را با دوربین و لنز معمولی تهیه می‌کردیم، خطوط دو طرف سازه‌ها، موازی نبود.
عملکرد لنزهای تیلت-شیفت یا دارای قابلیت چرخش و جابجایی
با یک لنز شیفت می‌توان ساختمان را بدون پرسپکتیو در تصویر ثبت کرد، درست مثل تصویر زیر. اما به تصویر قبلی دقت کنید، بخش میانی تصویر واضح است گویی که عکاس می‌خواهد این بخش از تصویر را برجسته کند. گاهی مقصود عکاسی این است که بخش واضح را به دوربین نزدیک‌تر نشان دهد.
اگر بخواهیم بخشی از ساختمان در فوکوس باشد و سایر بخش‌ها حالت تار یا Blur داشته باشند، چه باید کرد؟ واسخ این است که باید از لنزی با قابلیت شیفت و همین‌طور چرخش یا Tilt استفاده شود.
رمز کار این است که صفحه‌ای که لنز در آن قرار گرفته موازی با صفحه‌ی دوربین نباشد که به این چرخش، Tilt گفته می‌شود و از طرف دیگر برای اینکه تمام سوژه در چهارچوب تصویر قرار گیرد و به بیان دیگر، روی حسگر دوربین تصویر شود، لنز به جهت دلخواه شیفت پیدا کند. مثل تصویر زیر:
اگر لنز کمی چرخش داشته باشد، نقاط بالا و پایین و یا چپ و راست مات می‌شوند اما در مرکز تصویر وضوح مثل قبل باقی می‌ماند.
بدیهی است که لنز تیلت-شیفت خاص و گران‌قیمت است. به همین علت است که عکاسان از روش‌های نرم‌افزاری برای پیاده‌سازی افکت جالب این عکاسی، استفاده می‌کنند. نیکون اولین لنز Tilt-shift را تولید کرده و برای مشخص کردن این لنزهای خاص، از حروف PC که مخفف Perspective-Control است، در ابتدای نام لنز استفاده کرده است. به علاوه برخی تولیدکنندگان دیگر با حروف TS این لنز‌ها را متمایز کرده‌اند.
روش عکاسی لنز آزاد و پیاده‌سازی Tilt-shift با لنز معمولی
معمولاً لنزهای کوچک که راحت‌تر و باثبات‌تر در دست عکاس جای می‌گیرند، برای این نوع عکاسی مناسب‌تر هستند. بنابراین اغلب لنزهایی که فاصله‌ی کانونی ۵۰ میلی‌متر و کمتر دارند، برای این نوع عکاسی مناسب به نظر می‌رسند. مراحل زیر را طی کنید:
قبل از جدا کردن لنز از بدنه‌ی دوربین، فوکوس را روی بی‌نهایت تنظیم کنید و یا دیافراگم را در بیشترین حالت قرار دهید.
دوربین عکاسی خود را خاموش کنید و لنز را جدا کنید و مجدداً دوربین را روشن کنید.
لنز را نزدیک به بدنه‌ی دوربین نگه دارید و در حقیقت به بدنه متصل نکنید. کمی با حرکت دست لنز را جابجا کنید تا سوژه‌ی اصلی در فوکوس دوربین قرار گیرد.
لنز را در جهت چپ و راست و یا بالا و پایین، بچرخانید تا فوکوس روی نقاطی به جز سوژه، از بین برود. در عین حال لنز را کمی جلو یا عقب ببرید تا نتیجه رضایت‌بخش باشد. در صورت امکان از LCD یا منظره‌یاب آپتیکال (چشمی) نتیجه را بررسی کنید.
برای بهتر شدن کیفیت عکس‌ها در عکاسی لنز آزاد بهتر است موارد زیر را نیز رعایت کنید:
- به هیچ عنوان در شرایط بد جوی از این روش عکاسی استفاده نکنید چرا که حسگر دوربین در معرض گرد و غبار و یا رطوبت محیط قرار می‌گیرد. حتی وزش باد هم موجب ورود ذرات ریزگرد به داخل بدنه می‌شود.
- در روشنایی نسبتاً زیاد عکاسی کنید و از سه‌پایه و همین‌طور پیش‌نمایش عکس روی LCD یا ... استفاده کنید.
- با دور کردن لنز از دوربین، اجسام نزدیک‌تر در فوکوس کامل قرار می‌گیرند و با نزدیک‌تر کردن لنز به دوربین، اجسام دور در فوکوس قرار می‌گیرند.
- با توجه به اینکه لنز از بدنه جدا شده، کنترل کردن دیافراگم نسبی یا قطر دریچه‌ی ورود نور، قابل تنظیم نیست. اما برای تغییر روشنایی می‌توان دو ضلع دیگر مثلث عکاسی یعنی ISO و سرعت شاتر را کم و زیاد کرد.
- اگر لنز دوربین دیگری در اختیارتان است، زمان استفاده از آن فرا رسیده چرا که لنز به بدنه‌ی دوربین متصل نیست و می‌توان برندهای ناسازگار را بدون وجود تبدیل اضافی، استفاده و آزمایش کرد.
برای آشنایی بیشتر با مقوله‌ی تنظیم حساسیت نورسنجی و همین‌طور زمان شاتر به مقاله‌ای که قبلاً تهیه کردیم مراجعه کنید: