یکی از مشکلات قطعی برق، احتمال آسیب دیدن کامپیوتر یا برخی قطعات سخت‌افزار نظیر مادربورد، پاور، هارددیسک و SSD است. در برخی نواحی، شبکه‌ی توزیع برق پایدار نیست و هر از گاهی به دلیل افزایش مصرف مشترکین یا دلایل دیگر، قطعی برق ناگهانی اتفاق می‌افتد. سوال مهمی که بسیاری از کاربران کامپیوتر می‌پرسند این است که آیا قطع شدن برق در زمانی که کامپیوتر روشن است، موجب خرابی آن می‌شود؟
پاسخ مثبت است. حتی پس از وصل شدن برق هم ممکن است به دلیل شوک الکتریکی، پاور و مادربورد سیستم شما آسیب ببیند!
در این مقاله پیرامون این موضوع بحث میکنیم و به روش‌های حفاظت از سخت‌افزار در برابر قطعی برق می‌پردازیم. با سیاره‌ی آی‌تی در ادامه‌ی مطلب همراه شوید.
آشنایی با انواع مشکلات برق
جریان الکتریکی که به منزل یا محل کار شما می‌رسد، ثابت نیست و همواره ولتاژ آن کم و زیاد می‌شود. نوسانات کوچک معمولاً برای هیچ وسیله‌ای مشکل ایجاد نمی‌کند اما ولتاژ بیش از حد بالا یا پایین، مشکل‌ساز است.
گاهی قطع شدن برق به دلیل اشکالات شبکه‌ی توزیع اتفاق می‌افتد و کاربر نمی‌تواند جلوی آن را بگیرد اما در مقابل گاهی اوقات به دلیل مشکلی در سیم‌کشی داخلی منزل یا محل کار و همین‌طور به دلیل اتصال کوتاه و پریدن فیوز، برق قطع می‌شود.
گاهی اوقات برق به صورت کامل قطع نمی‌شود بلکه ولتاژ آن افت می‌کند. علامت این حالت، کم شدن نور لامپ‌ها است. این پدیده شاید اثر خاصی روی برخی وسایل الکتریکی و الکترونیکی نداشته باشد اما برای برخی وسایل مضر و خطرناک است.
حالت عکس این است که به دلایلی مثل خرابی شبکه‌ی توزیع برق یا اتصال کوتاه، ولتاژ به صورت ناگهانی افزایش پیدا می‌کند و این شبیه به شوک دادن به وسایلی نظیر کامپیوتر است! در واقع منظور از شوک الکتریکی این است که وسایل الکتریکی به مدت بیش از ۳ نانوثانیه، برق بیشتری نسبت به آنچه پیش‌بینی شده، دریافت کنند. شوک الکتریکی نیز موجب خرابی برخی وسایل حساس می‌شود در حالی که شاید روی برخی وسایل، اثر خاصی نداشته باشد.
اگر ولتاژ برق به مدت یک یا دو نانوثانیه افزایش پیدا کند، به این حالت پرش ولتاژ گفته می‌شود که معمولاً در اثر صاعقه اتفاق می‌افتد.
آیا قطع شدن برق موجب خراب شدن کامپیوتر می‌شود؟
پاسخ مثبت است! البته ممکن است سخت‌افزار کامپیوتر شما آسیبی نبیند اما برخی فایل‌ها و داده‌ها ناقص و خراب شود که این موضوع نیز گاهی به مشکلی بزرگ تبدیل می‌شود.
در ادامه پیرامون خطرات دو نوع خرابی که در اثر خاموشی ناگهانی و شوک الکتریکی اتفاق می‌افتد، بحث میکنیم.
چطور قطع شدن برق به کامپیوتر آسیب می‌رساند؟
سیستم عامل‌های امروزی نظیر ویندوز ۱۰ و مک‌او‌اس، عملکرد پیچیده‌ای دارند. به همین جهت زمانی که سیستم را Shutdown یا خاموش می‌کنید، فرآیند چندثانیه‌ای آغاز می‌شود و طی این فرآیند، سیستم عامل همه‌ی پردازش‌ها و نرم‌افزارها را پس از ذخیره کردن اطلاعات و فایل‌ها، می‌بندد.
اگر برق ناگهان قطع شود، فرآیند خاموشی به شکل اصولی و صحیح انجام نمی‌شود. لذا این احتمال وجود دارد که فایل‌ها و داده‌ها آسیب ببینند. همواره توصیه می‌شود که از فایل‌های مهم نظیر عکس‌ها و فیلم‌های خاطره‌انگیز، اطلاعات شخصی، فایل‌های مربوط به مشاغل و سازمان‌ها و مواردی از این دست، روی هارد اکسترنال کپی تهیه کنید. حتی اگر اهمیت فایلی بسیار زیاد است، می‌بایست روی چند حافظه‌ی ذخیره‌سازی مختلف، بکاپ تهیه کنید. با این روش می‌توانید از فایل‌های مهم و حیاتی در برابر قطعی ناگهانی برق یا خاموش شدن ناگهانی کامپیوتر، حفاظت کنید.
اما نوع دیگر فایل، فایل‌هایی است که اثر مهمی در عملکرد سیستم دارند. اگر این فایل‌ها آسیب ببینند، پس از وصل شدن برق و روشن کردن سیستم، با مشکل خرابی سیستم عامل روبرو می‌شوید! در واقع فایل‌های سیستمی از جمله مهم‌ترین و حساس‌ترین فایل‌های نرم‌افزارهای سیستم شما محسوب می‌شوند. به عنوان مثال زمانی که ویندوز در حال نصب کردن یک آپدیت جدید است، اگر ناگهان سیستم را خاموش کنید یا به دلیل قطع شدن برق، کامپیوتر شما خاموش شود، ممکن است فایل‌های سیستمی معیوب شده و در نتیجه پس از وصل شدن برق، نتوانید از کامپیوتر استفاده کنید. البته روش‌های مختلفی برای تعمیر کردن فایل‌های سیستمی وجود دارد.
در نهایت اینکه قطع شدن ناگهانی برق همیشه روی فایل‌های سیستمی و دیگر فایل‌ها اثرگذار نیست. لذا هر زمان با فایل ناقص و خراب روبرو شدید یا به دلیلی سیستم عامل به درستی بوت نمی‌شود، فرض نکنید که ریشه‌ی مشکل، قطع شدن برق یا خاموش کردن غیراصولی سیستم بوده است.
اگر قطع شدن برق یا خاموش کردن سریع و ناگهانی کامپیوتر، مرتباً اتفاق بیافتد، عمر مفید درایو هارددیسک کاهش پیدا می‌کند. در واقع هد هارددیسک که کار آن نوشتن و خواندن داده روی پلاتر است، ناگهان به محل اولیه جهش می‌کند. با تکرار شدن جهش‌ها، احتمال خرابی هد بیشتر و بیشتر می‌شود. ممکن است در درازمدت، هد به سطح دیسک‌ها برخورد کرده و هارددیسک آسیب اساسی ببیند!
در خصوص درایوهای حالت جامد یا Solid State Disk که به اختصار SSD گفته می‌شود هم قطعی ناگهانی برق مشکل‌ساز است و حتی گفته می‌شود که آسیب‌پذیری این درایوها، بیشتر از HDD یا همان هارددیسک است. البته شاید محصولات امروزی از این لحاظ مقاوم‌تر طراحی شده باشند و احتمال آسیب دیدن کمتر شده باشد.
آیا وصل شدن ناگهانی برق و شوک الکتریکی موجب خرابی کامپیوتر می‌شود؟
نکته‌ی جالب این است که پس از قطعی برق در یک منطقه، زمانی که برق مجدداً وصل می‌شود، در همان لحظه‌ی ابتدایی ممکن است شوک الکتریکی وجود داشته باشد. همان‌طور که اشاره کردیم شوک الکتریکی به معنی افزایش ولتاژ به مدت بسیار کوتاه است اما در همین مدت زمان کوتاه، ممکن است وسایل حساس الکترونیکی آسیب ببینند.
قطع شدن ناگهانی برق معمولاً روی پاور ساپلای کامپیوتر یا به عبارتی PSU، اثر خاصی ندارد اما شوک الکتریکی ممکن است به پاور آسیب بزند! حتی احتمال آسیب دیدن مادربورد نیز وجود دارد! لذا ممکن است با وصل شدن مجدد برق، سیستم شما روشن نشود یا کمی پس از روشن شدن، خاموش شده و دیگر روشن نشود. لذا توصیه می‌شود که پس از قطع شدن برق، وسایل الکترونیکی حساس نظیر کامپیوتر را از برق جدا کنید و همین‌طور در تمام شرایط از محافظ برق استفاده کنید.
چگونه از کامپیوتر در برابر قطع و وصل شدن برق حفاظت کنیم؟
نوسان برق و شوک الکتریکی نسبت به قطعی برق مضرتر است، به خصوص برای کامپیوتر و وسایل الکترونیکی که مستقیماً و بدون هیچ نوع محافظی به برق اصلی منزل متصل شده‌اند. اما همان‌طور که گفتیم، قطع شدن ناگهانی برق هم ممکن است به هارددیسک یا SSD آسیب برساند و موجب از دست رفتن داده‌ها و فایل‌های مهم شود. خوشبختانه راه‌هایی برای کاهش آسیب‌پذیری و حفاظت از فایل‌ها وجود دارد که در ادامه به ۳ راهکار مهم و اساسی اشاره خواهیم کرد.
استفاده از UPS
منبع تغذیه‌ی پایدار یا Uninterruptable Power Supply که به اختصار UPS گفته می‌شود، ابزاری است که دو کار مهم انجام می‌دهد:
- کاهش نوسانات برق و یکنواخت کردن ولتاژ و جلوگیری از شوک الکتریکی
- تأمین موقت برق با استفاده از باتری داخلی
دقت کنید که یوپی‌اس‌های ارزان دارای باتری کوچکی هستند که شارژ کمی نگه می‌‌دارد. اگر می‌خواهید هزینه‌ی کمتری کنید، می‌توانید یک یوپی‌اس کوچک برای کامپیوتر و برخی لوازم الکترونیکی حساس و گران‌قیمت تهیه کنید و فقط همین وسایل را به آن متصل کنید. به محض قطع شدن برق می‌بایست برای خاموش کردن کامپیوتر اقدام کنید چرا که شارژ باتری USP به سرعت و طی چند دقیقه خالی می‌شود، مگر آنکه USP بزرگ و گران‌قیمتی خریداری کرده باشید. بیشتر UPSها زمانی که برق قطع می‌شود، صدای هشدار پخش می‌کنند و برخی پیشرفته‌تر بوده و قابلیت‌های بیشتری دارند.
توجه کنید که برخی لوازم منزل نظیر لامپ‌های رشته‌ای، جاروبرقی، کولر آبی، هیتر یا انواع گرمکن برقی که بورد الکترونیکی ندارند، نسبت به نوسانات ولتاژ حساس نیستند یا لااقل حساسیت کمتر است. برای این وسایل می‌توانید از محافظ برق استفاده کنید تا جلوی شوک الکتریکی گرفته شود اما برای کامپیوتر و وسایل حساس و گران‌قیمت، بهتر است از UPS استفاده شود.
در زمان قطعی برق از لپ‌تاپ و پاوربانک و باتری خورشیدی استفاده کنید
زمانی که برق قطع می‌شود، استفاده از کامپیوترهای دستاپی امکان‌پذیر نیست اما می‌توانید با خیال راحت تا چند ساعت از لپ‌تاپ و تبلت و گوشی استفاده کنید. اگر پاوربانک داشته باشید و قبلاً آن را کاملاً شارژ کرده باشید، وضعیت بهتر می‌شود. اگر در منطقه‌ای زندگی می‌کنید که قطعی برق زیاد اتفاق می‌افتد، می‌توانید برای لپ‌تاپ باتری اضافی تهیه کنید. متأسفانه در لپ‌تاپ‌های جدید که باریک‌تر و سبک‌تر هستند، امکان جدا کردن باتری بدون باز کردن بدنه وجود ندارد و این از معایب توجه زیاد به زیبایی و سبکی دیوایس است!
می‌توانید لپ‌تاپ را به UPS نیز متصل کنید و مدت زمان استفاده از آن را افزایش دهید. حتی برخی پاوربانک‌ها که خروجی بالاتر از ۱۲ ولت دارند، برای روشن کردن لپ‌تاپ طراحی شده‌اند. می‌توانید از این نوع پاوربانک‌ها نیز استفاده کنید.
ولتاژ کاری وسایل را همواره چک کنید و هر وسیله‌ای را به هر نوع منبع تغذیه یا باتری و پاوربانکی متصل نکنید.
یک راهکار دیگر برای تأمین توان مصرفی وسایل الکترونیکی، استفاده از سلول خورشیدی است. در روشنایی روز و مناطقی که تابش نور خورشید در ساعات زیادی از روز برقرار است، استفاده از سلول‌های خورشیدی روش خوبی برای تأمین برق مصرفی است. البته اگر نخواهید هزینه‌ی زیادی برای خرید سلول خورشیدی صرف کنید، می‌توانید فقط برای تأمین برق وسایل کم‌مصرف نظیر گوشی و تبلت و لپ‌تاپ، از سلول خورشیدی استفاده کنید.
برای مقابله با شوک الکتریکی از محافظ برق استفاده کنید
همان‌طور که قبلاً بحث کردیم، پس از وصل شدن برق و در همان لحظات اول، ممکن است شوک الکتریکی اتفاق بیافتد. لذا استفاده از محافظ برق ضروری است. بعضی از مدل‌های محافظ برق، ارزان و بی‌کیفیت بوده و ولتاژی که بیش از حد مجاز است را عبور می‌دهند! دقت کنید که از محافظ برقی استفاده کنید که پس از وصل شدن برق، لااقل چند ثانیه برق را به وسایل نمی‌رساند و صبر می‌کند تا ولتاژ پایدار و یکنواخت شود و مقدار آن در حد مجاز باشد.
ممکن است ولتاژ چند دقیقه‌ای بالاتر از محدوده‌ی مجاز باشد، در این صورت نباید محافظ برق جریان الکتریکی را به وسایل منزل برساند. در خرید محافظ برق حوصله کنید و صرفاً به قیمت و ظاهر و برچسب‌های تبلیغاتی روی محصولات توجه نکنید. بهتر است با افراد متخصص که محصولات را واقعاً تست و بررسی کرده‌اند، مشورت کنید. اگر خودتان اهل مطالعه و بررسی هستید، در مورد مشخصه‌هایی نظیر UL Rating و Clamping Voltage جستجو و تحقیق کنید.
makeuseofسیاره‌ی آی‌تی
سلام سیستم من همین اتفاق براش افتاد. البته خودم از پشت سیستم برقش رو قطع کردم و الان وقتی روشن میکنم یه صدای پاور میاد ولی یه دفعه قطع میشه و سیستم روشن نمیشه خرابی از چیه؟
جالب بود تو این شرایط که تولید برق ندارن به درد میخوره اینا ممنون بابت مطلب مفیدتون
سلام من وسط بازی دیدم کامپیوترم یدفعه هنگید و تکون نخورد منم حس کردم میخواد بلو اسکرین مرگ بده بخاطر این سریع برقشو زدم. آیا این کار به کامپیوترم آسیب میزنه؟
سلام
کار جالبی نیست. آسیب شاید نزنه به سخت‌افزار ولی ممکنه فایل‌های سیستمی آسیب ببینه و نیاز به تعمیر پیدا کنه.
با سلام من اخیرا چند بار وقتی با لپ تاپ بازی میکردم برق رفت و لپ تاپ با باتری روشن موند منم سریع از بازی خارج شدم و خاموش کردم و آداپتور رو جدا کردم آیا اینطوری برق رفتن به سیستم آسیب میزنه؟
سلام
خیر. باتری روشن نگه میداره بالاخره دیگه.
موقعی که برق میاد احتمال آسیب بیشتره چون ممکنه لحظات اول به دلیل بار سلفی و خازنی وسایل برقی مختلف، یه نوسانی تو ولتاژ پیش بیاد که البته لحظه‌ای هست ولی به هر حال میتونه خطرناک باشه. به همین علت از محافظ برق باید استفاده کرد حتماً یا آداپتور رو جدا کرد و وقتی برق اومد، بعد از چند ثانیه با خیال راحت وصل کرد.