داغ شدن کارت گرافیک و پردازنده در کامپیوتر، طبیعی است اما گاهی داغی بیش از حد مجاز می‌شود و سیستم برای جلوگیری از خرابی‌های جبران‌ناپذیر، خاموش می‌شود. در این مقاله می‌خواهیم در مورد تولید گرما در قطعات سخت‌افزار و مباحثی مثل اورکلاک کردن، نیاز به سیستم خنک‌کاری بهتر و بررسی میزان استفاده از قطعات پرمصرف، بحث کنیم.
با ما باشید تا در مورد موضوع داغ شدن قطعات سخت‌افزار و اینکه چه دمایی برای قطعات مجاز و طبیعی است و چه دمایی بیش از حد مجاز است، بحث کنیم.
ایجاد گرما توسط قطعات الکترونیکی
ایجاد گرما در قطعات الکترونیکی و الکتریکی که جریان الکتریکی از آنها عبور می‌کند، طبیعی است. در واقع حرکت با ایجاد گرما همراه است، چه حرکت یک پیستون در سیلندرهای موتور خودرو و چه حرکت الکترون‌ها در مدارات ظریفی از جنس مس و غیره، تراشه‌ها و ترانزیستورها و دیگر اقسام قطعات الکترونیکی. معمولاً هر چه حرکت الکترون‌ها و به زبان دیگر مصرف انرژی بیشتر باشد، میزان گرمای تولید شده هم بیشتر است اما در نظر داشته باشید که طراحی و ساختار بهینه، می‌تواند تولید گرما و مصرف انرژی را کاهش دهد.
در کامپیوتر و لپ‌تاپ، دو بخشی که بیشتری حرارت را تولید میکنند و در واقع بیشترین مصرف برق یا مصرف باتری را به خود اختصاص می‌دهند، معمولاً پردازنده‌ی اصلی یا CPU و پردازنده‌ی گرافیکی یا GPU است.
البته در کامپیوترهای معمولی ممکن است پردازنده‌ی گرافیکی به صورت یک کارت کامل تحت عنوان کارت گرافیک وجود داشته باشد و در برخی انواع معمولی‌تر نیز پردازنده‌ی گرافیکی به همراه پردازنده‌ی اصلی در قالب یک تراشه طراحی می‌شود. در مادربوردهای قدیمی‌تر، گاهی پردازنده‌ی گرافیکی به صورت بخشی از مادربورد بوده است.
اورکلاک و افزایش دمای قطعات
اورکلاک کردن تراشه‌ها که در حقیقت افزایش سرعت کلاک بیش از مقدار پیش‌فرض است، هم سرعت پردازش را بیشتر می‌کند و هم توان مصرفی و میزان گرمای تولیدشده را بیشتر می‌کند. گاهی اوقات برای حفظ پایداری سرعت، ولتاژ نیز افزایش پیدا می‌کند و این موضوع اثر دوچندان روی گرمای تولید شده دارد. البته همه‌ی پردازنده‌ها و کارت گرافیک‌ها قابلیت Overclock کردن ندارند و در واقع برخی تنظیمات قفل شده است. علاوه بر این با توجه به تولید گرمای بیشتر، می‌بایست سیستم خنک‌کاری بهینه‌تر باشد و لذا از محصولاتی که پسوند OC دارند یا در توضیحات و مشخصات محصول، به طراحی بهینه برای اورکلاک کردن اشاره شده، استفاده می‌شود.
افراد حرفه‌ای علاوه بر خریداری کردن پردازنده و کارت گرافیک‌هایی که برای اورکلاک کردن بهینه هستند، ممکن است سیستم خنک‌کاری آبی یا سیستم کولینگ بهینه‌تر و حتی کیسی با فضای زیاد و قابلیت نصب کردن تعداد زیادی فن، تهیه کنند.
در هر صورت اگر قطعه‌ای را اورکلاک کنید، گرمای تولید شده و طبعاً دمای کاری بیشتر می‌شود و باید فکری برای خنک کردن آن بکنید چرا که سیستم خنک‌کاری پیش‌فرض، برای کارکرد با سرعت عادی طراحی شده است و نه کارکرد در شرایط بسیار گرم و کارکرد در حالتی که سرعت بیشتر شده است.
توجه کنید که قطعات پردازشی مثل پردازنده و کارت گرافیک، در حالتی به بالاترین دما می‌رسند که یک بازی سنگین، یک نرم‌افزار گرافیکی یا محاسباتی و مهندسی و یا نرم‌افزارهای رندرینگ و اینکدینگ ویدیو اجرا شود. در حالت معمولی که نرم‌افزارهای سبک اجرا شده و پردازش خاصی صورت نمی‌گیرد، معمولاً توان مصرفی چند برابر کمتر از حالت حداکثری است و سرعت چرخش فن و دمای کاری بسیار پایین‌تر است.
خاموشی ناگهانی در اثر داغ شدن
دمای کاری بالا روی عملکرد قطعات اثر منفی می‌گذارد اما معمولاً افزایش دما در حدی نیست که مانع کارهای روزمره شود. اما به هر حال اگر کامپیوتر یا لپ‌تاپی هر از گاهی خاموش می‌شود، هنگ می‌کند و متوقف می‌شود، ممکن است مشکل به دمای بیش از حد مجاز مربوط باشد.
یکی از علایم داغی بیش از حد این است که سرعت فن‌ها به شدت زیاد می‌شود و قبل از هنگ کردن یا خاموش شدن سیستم، سروصدای زیادی از فن‌ها تولید می‌شود. اگر دست خود را جلوی ونت خروجی هوای گرم لپ‌تاپ بگیرید نیز متوجه هوای داغ آن می‌شوید.
اغلب کامپیوترها تنظیماتی برای خاموش کردن خودکار سیستم در مواقع داغی بیش از حد دارند. به عبارت دیگر زمانی که دمای قطعه‌ی مهمی مثل پردازنده یا کارت گرافیک بسیار زیاد شود، سیستم خاموش می‌شود تا از خرابی جدی جلوگیری کند. پس از این نوع خاموشی، می‌بایست کمی صبر کنید تا قطعات خنک شوند و مجدداً سیستم را روشن کنید. اگر کامپیوتر شما کیس معمولی دارد و می‌توانید آن را باز کنید، بد نیست نگاهی به داخل کیس بیاندازید و هیت‌سینک پردازنده یا کارت گرافیک را لمس کنید. البته مراقب باشید که لمس محکمی انجام ندهید که دستتان بسوزد. با این روش مطمئن خواهید شد که مشکل داغی جدی وجود دارد یا خیر.
منظور از Heatsink قطعه‌ای شبیه به رادیاتور است که روی پردازنده و رم قرار می‌گیرد. هیت‌سینک RAM به صورت صفحه‌ای نسبتاً نازک طراحی می‌شود و در مجموع هدف از کاربرد هیت‌سینک، افزایش سطح انتقال حرارت برای خنک‌کاری بهتر است.
چه پردازنده‌ای بیش از حد داغ است و چه پردازنده‌ی صرفاً داغ است؟
با توضیحات فوق روشن است که داغ شدن پردازنده یا کارت گرافیک و همین‌طور چیپ‌ست مادربورد امری طبیعی است اما اینکه دما بیش از حد بالا برود، غیرطبیعی و خطرناک است.
اما چه دمایی مجاز است و چه دمایی بیش از حد داغ و خطرناک است؟
پاسخ این سوال را می‌بایست با جستجو کردن در مورد مشخصات کارت گرافیک‌ها، پردازنده‌ها، مادربوردها و همین‌طور سوال کردن در فروم‌ها به دست آورید. برای هر مدل و برند، حداکثر دمای مجاز و حداکثر دمایی که دیگر کاربران گزارش میکنند، کاملاً متفاوت است.
همان‌طور که قبلاً اشاره کردیم، حداکثر دما در حالتی است که پردازشی سنگین توسط پردازنده و کارت گرافیک انجام شود. قطعاتی مثل هارددیسک و SSD و RAM و حتی درایو نوری DVD و Blu-ray هم حرارت تولید میکنند و داغ می‌شوند اما توان مصرفی و گرمای تولیدشده به مراتب کمتر از پردازنده و پردازنده‌ی گرافیکی است. به همین جهت معمولاً در مورد این قطعات، دمای مجاز و مشکلات داغی بیش از حد، مطرح نمی‌شود.
در مورد پردازنده یا CPU، معمولاً دمای مجاز حداکثر ۷۰ تا ۷۵ درجه‌ی سانتی‌گراد است و در انواع لپ‌تاپی، ممکن است دمای مجاز تا ۱۰۰ درجه‌ی سانتی‌گراد نیز بالا برود. در مورد کارت گرافیک‌ها نیز محدودیت مشابهی وجود دارد و دمای حداکثر ۱۰۰ درجه، متداول است. در مورد چیپ‌ست مادربورد، هارددیسک و SSD و سایر قطعات، حداکثر دمای مجاز معمولاً ۴۰ تا ۵۰ درجه‌ی سانتی‌گراد است و البته تنوع زیادی در این بخش وجود دارد. بهتر است ۵۰ درجه‌ی سانتی‌گراد را به عنوان حداکثر دمای مجاز فرض کنید و اگر دما بیش از این مقدار است، گوگل کنید و از دیگر کاربران سوال کنید.
برای مانیتور کردن میزان استفاده از پردازنده و کارت گرافیک و همین‌طور بررسی سرعت کلاک حین پردازش‌های سنگین، روش‌های مختلف و نرم‌افزارهای زیادی وجود دارد. به عنوان مثال می‌توانید از Task Manager ویندوز یا Resource Monitor استفاده کنید.
برای بررسی دما استفاده از نرم‌افزارهایی نظیر HWiNFO توصیه می‌شود:
سیاره‌ی آی‌تی