برای ذخیره کردن عکس‌ها می‌توان از فرمت‌های مختلف استفاده کرد. فرمت معروف JPG یا مشابه آن JPEG و JFIF معروف‌ترین فرمت عکس است اما فرمت‌های دیگری مثل PNG و GIF و حتی BMP و TIFF یا TIF نیز در شرایط خاصی استفاده می‌شوند. مسأله این است که:

تفاوت بین JPG و PNG یا GIF چیست و باید از کدام فرمت استفاده کرد که حجم فایل و کیفیت عکس بهینه شود؟

طبعاً می‌توان از فرمت بدون افت کیفیت PNG استفاده کرد ولیکن این فرمت از نظر حجم فایل تصویری، فقط گاهی بهترین است!

در این مقاله‌ی بخش دانش‌نامه می‌خواهیم با تفاوت فرمت‌های رایج عکس آشنا شویم و برای هر کاربری، بهترین فرمت عکس را معرفی کنیم. با سیاره‌ی آی‌تی همراه شوید.

اغلب کاربران با ۵ پسوند معروف فایل‌های تصویری آشنایی دارند:

تفاوت بین فرمت‌های عکس JPG‌ و PNG و غیره چیست؟ آشنایی با ویژگی‌ها و کاربری فرمت‌های عکس

اگر بخواهیم معروف‌ترین‌ها را به ترتیب کاربری لیست کنیم، وضعیت به این صورت خواهد بود:

  • JPG یا JPEG یا JFIF
  • PNG
  • GIF
  • TIF یا TIFF
  • BMP

آشنایی با دو نوع گرافیک برداری یا Vector و شطرنجی یا Raster

قبل از هر چیز بهتر است تفاوت بین دو نوع گرافیک Vector یا برداری و شطرنجی یا Raster را بدانیم چرا که تفاوت فاحشی بین ساختار و کیفیت این دو نوع وجود دارد.

تفاوت بین فرمت‌های عکس JPG‌ و PNG و غیره چیست؟ آشنایی با ویژگی‌ها و کاربری فرمت‌های عکس

گرافیک برداری یا Vector Graphic: در گرافیک برداری همه‌چیز از خطوط و مسیر تشکیل می‌شود و به همین علت است که هر چقدر که بخواهیم، می‌توانیم عکس را بزرگ یا کوچک کنیم. کیفیت همواره عالی است و حجم فایل نیز تغییر چندانی نمی‌کند!

در تصویر زیر فرمت برداری در سمت راست است که نتیجه‌ی بزرگنمایی آن را کمی پایین‌تر مشاهده می‌کنید:

تفاوت بین فرمت‌های عکس JPG‌ و PNG و غیره چیست؟ آشنایی با ویژگی‌ها و کاربری فرمت‌های عکس

فرمت‌هایی که در ادامه معرفی و بررسی می‌کنیم، از نوع برداری نیستند. از جمله فرمت‌های برداری معروف که این روزها پرکاربردتر شده، می‌توان به SVG اشاره کرد که قبلاً با آن آشنا شدیم:

گرافیک شطرنجی یا Raster Graphic: اما در گرافیک غیربرداری یا Raster، با تعدادی پیکسل سروکار داریم که هر پیکسل رنگ خاص خود را دارد. طبعاً اگر عکس بزرگ‌تر باشد و پیکسل‌های بیشتری داشته باشد، معمولاً حجم فایل نیز بیشتر می‌شود. در تصویر فوق عکس سمت چپ یک فرمت شطرنجی را نشان می‌دهد که با زوم کردن، افت کیفیت محسوسی اتفاق افتاده است.

اما چرا با افزایش رزولوشن یک فرمت Raster، معمولاً و نه همیشه حجم آن زیاد می‌شود؟

علت این است که در فشرده‌سازی یا اینکد کردن اطلاعات پیکسل‌ها، می‌توان به روش‌های مختلف از افزایش حجم جلوگیری کرد. به عنوان مثال اگر رنگ چند پیکسل دقیقاً یکسان باشد، می‌توان این پیکسل‌ها را با چند بایت داده به صورت کامل تعریف کرد. برای اطلاعات بیشتر در مورد نحوه‌ی اینکد کردن داده در فایل‌های تصویری و ویدیویی، به مقاله‌ی مفصلی که در این خصوص منتشر کردیم، رجوع کنید:

تفاوت فرمت‌های همراه با افت کیفیت یا Lossy و بدون افت کیفیت یا Lossless

فشرده‌سازی فایل‌ها همواره با دو روش کلی انجام می‌شود. روش اول توأم با افت کیفیت است و روش دوم بدون افت کیفیت است.

  • فشرده‌سازی بدون افت کیفیت یا Lossless: به عنوان مثال اگر یک فایل تصویری را زیپ کنید و سپس از حالت زیپ خارج کنید، فایل نهایی دقیقاً مثل فایل اصلی است. در این حالت فرمت فشرده‌سازی استفاده شده، Lossless بوده است.
  • فشرده‌سازی همراه با افت کیفیت یا Lossy: حالت دوم این است که عکس را با اینکدر JPG فشرده کنیم تا حجم آن کاهش بیشتری داشته باشد. در این صورت خروجی کار دقیقاً مثل ورودی نیست و لذا فرمت استفاده شده Lossy یا همراه با افت کیفیت محسوب می‌شود.

توجه کنید که همیشه فایلی که حجم زیادی دارد، فشرده‌نشده محسوب نمی‌شود بلکه ممکن است روش فشرده‌سازی ساده و سریع بوده و کاهش حجم کمی اتفاق افتاده است. در دوربین‌های پیشرفته می‌توان از فرمت خام یا RAW به همراه اندکی فشرده‌سازی یا بدون آن استفاده کرد و در نهایت حجم فایل عکس، نسبتاً زیاد است:

از طرف دیگر بدیهی است که فرمت‌های پیشرفته‌تر امروزی، حجم فایل‌ها را با حفظ کیفیت یکسان، بیش از فرمت‌های قدیمی کاهش می‌دهند. لذا نمی‌توان گفت فایلی که کم‌حجم‌تر است، قطعاً بی‌کیفیت‌تر است!

آشنایی با فرمت JPG یا JPEG یا JFIF، کاربرد و ویژگی‌ها

نام کامل: Joint Photographic Experts Group

پسوند فایل‌ها: jpg یا jpeg

مزایا و معایب فرمت JPG: معروف‌ترین فرمت عکس‌های دیجیتال، jpg است و تقریباً تمام دوربین‌ها و وسایل الکترونیکی از این فرمت پشتیبانی می‌کنند. فرمت JPG جزو فرمت‌های توأم با افت کیفیت محسوب می‌شود اما بسته به تنظیمات فشرده‌سازی، کیفیت عکس‌ها نزدیک به عکس اولیه است. با توجه به افت کیفیت، اگر عکسی را ویرایش کنیم و با این فرمت ذخیره کنیم، کیفیت آن اندکی پایین‌تر از عکس اصلی خواهد بود.

کاربردهای فرمت JPG: در عکاسی دیجیتال با انواع دوربین و در ویرایش عکس‌ها به کمک نرم‌افزارهای ساده و عمومی، از فرمت jpg استفاده می‌شود.

آشنایی با فرمت PNG، موارد کاربری و ویژگی‌ها

نام کامل: Portable Network Graphics

پسوند فایل‌ها: png

مزایا و معایب فرمت PNG: این فرمت منبع‌باز به عنوان جایگزین موفق فرمت GIF معرفی شده است و از ۱۶ میلیون رنگ (یا عمق رنگ ۲۴ بیت) و همین‌طور شفافیت یا Transparency پشتیبانی می‌کند. به عبارت دیگر می‌توان لوگو، متن یا ... دیگری را روی زمینه‌ی شفاف قرار داد و در طراحی وب، ویرایش ویدیو و واترمارک کردن آن و بسیاری کاربری‌های دیگر استفاده کرد. PNG به صورت تصویر متحرک نیز ساخته شده و فرمت موردبحث APNG نام دارد. PNG فرمتی فشرده اما بدون افت کیفیت است لذا معمولاً حجمی معادل چند برابر jpg دارد اما با ویرایش عکس‌های png، افت کیفیتی وجود ندارد.

کاربردهای فرمت PNG: ویرایش عکس به صورت حرفه‌ای که نیاز به حفظ کیفیت دارد، طراحی لوگو، بنر و واترمارک کردن (قرار دادن لوگو و متن و بنر زیر عکس یا ویدیو) و همین‌طور طراحی وب، از عرصه‌هایی است که فرمت PNG به وفور استفاده می‌شود.

آشنایی با فرمت GIF ، موارد کاربری و ویژگی‌ها

نام کامل: Graphics Interchange Format

پسوند فایل‌ها: gif

مزایا و معایب فرمت GIF: فایل‌های گیف ممکن است به صورت تصویر متحرک یا تصویر ثابت باشند اما گیف به عنوان تصویر متحرک معروف شده است. این فرمت از نظر فشرده‌سازی ضعیف‌تر از اغلب فرمت‌های ویدیویی امروزی است اما با توجه به سادگی کاربری در اپ‌ها و وب‌سایت‌ها، بسیار پرکاربرد و معروف است. از معایب GIF می‌توان به پشتیبانی از عمق رنگ ۸ بیتی آن که معادل ۲۵۶ رنگ است، اشاره کرد. با این تعداد رنگ، قطعاً کیفیت عکس‌ها به دنیای واقعی نزدیک نخواهد بود. به علاوه گیف از شفافیت نیز پشتیبانی می‌کند.

کاربردهای فرمت GIF: در امور گرافیکی که نیازی به رنگ‌های متنوع نیست می‌توان از گیف استفاده کرد. طراحی لوگو و انیمیشن‌های ساده که رنگ‌های کم‌تعدادی دارند، از عرصه‌های کاربری GIF است.

آشنایی با فرمت TIF ، موارد کاربری و ویژگی‌ها

نام کامل: Tagged Image File Format

پسوند فایل‌ها: tif یا tiff

مزایا و معایب فرمت TIF: فرمت TIF نیز از شفافیت پس‌زمینه برخوردار است و به علاوه قابل‌توسعه است، به این معنی که می‌توان از آن متناسب با فضای رنگ وسایل مختلف استفاده کرد.

کاربردهای فرمت TIF: این فرمت برای استفاده در طراحی وب یا ویرایش ویدیو و عکس مناسب نیست اما در طراحی لوگو و نقشه و همین‌طور پرینت کردن و تبدیل عکس به متن، کاربرد دارد.

آشنایی با فرمت BMP، موارد کاربری و ویژگی‌ها

نام کامل: Bitmap

پسوند فایل‌ها: bmp

مزایا و معایب فرمت BMP: فرمت bmp از جمله فرمت‌های Lossless‌ یا بدون افت کیفیت است. به علاوه فایل‌هایی با پسوند bmp بدون فشرده‌سازی ذخیره می‌شوند و به همین علت است که حجمشان نسبتاً زیاد است و حتی با Zip‌ کردن هم کاهش حجم نسبتاً زیادی خواهند داشت. این فرمت در سیستم عامل ویندوز کاربرد بیشتری نسبت به سایر سیستم عامل‌ها دارد.

کاربردهای فرمت BMP: این فرمت از نظر ساختار بسیار ساده است و برای استفاده در نرم‌افزارهای ویندوزی مناسب است.